De verdwaalde betekenis achter planeet
Planeten zijn gigantische hemellichamen die in een grote baan om onze zon (of een andere ster) draaien. Op onze eigen aardbol na, zijn de planeten in onze Zonnestelsel vernoemd naar Romeinse goden en godinnen. De betekenis achter het woord planeet zelf is echter veel ingetogener. Wist je dat het oorspronkelijk stond voor dwaler of zwerver?
Al sinds de Oudheid is men gefascineerd door de ruimte. Het woord planeet vindt zijn oorsprong dan ook van het Oudgriekse plánḗtēs astéres, dat letterlijk dwaalsterren betekent. Archimedes en de zijnen noemden planeten zo omdat ze zich, in tegenstelling tot sterren, verplaatsen aan de nachtelijke sterrenhemel.
Later werd dit verbasterd tot simpelweg plánḗtēs (πλανήτης). Dit betekent dwaler of zwerver, en is een afleiding van het werkwoord planãn (dwalen). De Oude Grieken gebruikten dit werkwoord oorspronkelijk als ze een zwervende kudde vee wilden aanduidden. Dat deze betekenis uitgegroeid is tot buitenaardse proporties, is wellicht een understatement.
Leuk feitje: Ook de Zon en de Maan werden in de Oudheid als planeet gezien! Sterker nog: het duurde tot 1610 totdat onze maan zijn huidige classificatie kreeg, toen de bekende Italiaanse astronoom Galileo Galilei manen rondom Jupiter ontdekte.
Geschiedenis planeet in de Nederlandse taal
Planeet is vermoedelijk als leenwoord via het Latijnse planeta (die het koelbloedig overnamen van de Grieken) onze taal binnengeslopen. Hierbij bleef die oorspronkelijke betekenis gewaarborgd: planete betekende in 1240 dwaalster of planeet. Bijzonder: al in de 14e eeuw werd ruimte geassocieerd met astrologie. In 1351 schreef men volgens de Etymologiebank: Dat … van den VII planeten elc mensche heeft sine nature (elk mens heeft zijn karaktereigenschappen van de zeven planeten).
Uit dat statement blijkt ook dat men in 1351 op de hoogte waren van zeven planeten die om onze Zon draaien. Dit waren Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus en onze eigen Maan. Deze waren allen sinds de Oudheid bekend, omdat ze zo helder waren, dat je ze met het blote oog kon zien. De Maan werd later uit dit rijtje geschrapt, en Uranus en Neptunus zijn respectievelijk pas sinds 1781 en 1846 ontdekt met behulp van telescopen.
Nóg een leuk feitje: Pluto (ontdekt in 1930) was tot 2006 de negende en verste planeet in ons zonnestelsel. Eén jaar op Pluto duurt maar liefst 248 aardjaren! Hoewel hij tegenwoordig gedegradeerd is tot dwergplaneet, heeft ‘ie toch vijf eigen manen, waarvan Charon de grootste is.
Meer etymologievoer: de virtuele herkomst van videospel
Wist je dat… mensen vroeger ook computers genoemd werden?
