De magische betekenis achter sprookje
Sneeuwwitje, Assepoester, de Sneeuwkoningin, Rapunzel of Hans & Grietje: van oudsher zijn sprookjes volksverhalen die mondeling verteld werden (tot mensen als de Gebroeders Grimm ze bundelden om ze voor iedereen leesbaar te maken). Maar wist je dat deze volksverhalen eigenlijk spreukjes zouden moeten heten? Er was eens een betekenis achter sprookje…
Sprookje is af te leiden van een ander Nederlands woord: spreuk. Harry Potter-fans kennen dit woord natuurlijk als een uitroep van magische krachten, maar het betekent ook wel gezegde of spreekwoord. In de Middeleeuwen was zijn betekenis echter wat grootser: vertelling of verhaal. “Ambrosius seit in sire sproke”, zei men volgens het Etymologisch Woordenboek in 1287. Dit betekent: Ambrosius vertelt zijn verhaal.
Een overblijfsel uit het Middelnederlands
Sproke lijkt best wel op sprookje, niet? Dat klopt! Vanuit de etymologie is sprookje hier namelijk een verkleinwoord van. Sinds zijn introductie als sproockje iets na 1600, stond het al voor kleine, bovennatuurlijke of zelfs leugenachtige verhaaltjes. Eigenlijk is de betekenis van sprookje dus simpelweg een verhaaltje!
De spelling is een overblijfsel uit het Middelnederlands. Want waar sproke spreuk werd door nieuwe spellingsregels (bepaalde o-klanken werden door -eu- vervangen) in het Nederlands rond 1600, bleef sprookje de oude spelling en klank behouden.
In de meeste andere talen en culturen is sprookje afgeleid van feeën. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het Engels (fairy tale), Frans (conte de fées). Het Duitse Märchen is afgeleid van het Middelnederlandse woord mare (bericht of gerucht, maar ook fee of geest) .
Leuk feitje: Hoewel het wel zo lijkt, is een sprookje niet direct synoniem aan bijvoorbeeld de fabel of sage: elk type verhaal heeft zijn eigen conventies. Zo staan sagen erom bekend dat het fantasierijke invullingen zijn van historische gebeurtenissen en spelen in fabels voornamelijk dieren de hoofdrol (denk aan De haas en de schildpad).
Van gruwelijke tot magische levenslessen
Het meest bekende Nederlandse ‘sprookje’ is waarschijnlijk Reinaart de Vos (Van den vos Reynaerde), geschreven in de 13e eeuw. Dit gaat over de schurkenstreken van de sluwe vos Reinaart, die probeert om onder zijn doodstraf uit te komen. Dit behoorlijk duistere verhaal met een evenzo duistere levensles (vertrouw mensen nooit zomaar) geldt als een hoogtepunt van de Middelnederlandse literatuur.
Het magische, vrolijke gevoel waar we sprookjes tegenwoordig mee associëren komt vooral door Walt Disney, die wereldwijd faam vergaarde met tekenfilms als Assepoester, Alice in Wonderland en de Kleine Zeemeermin. De oorspronkelijke sprookjes van de Gebroeders Grimm of Hans Christian Andersen liepen dikwijls een stuk slechter af. Waar Ariël en Prins Erik in de Disney-tekenfilm nog lang en gelukkig leven, verandert Ariël in het originele De Kleine Zeemeermin uit 1837 in schuim en moet ze van de boze heks 300 jaar lang goede daden verrichten. Heftig!
De Efteling organiseert op 7 juli jaarlijks de Dag van het Sprookje. Hier maken ze onder andere de populairste sprookjes bekend. Bij kinderen is Assepoester het populairst, terwijl volwassenen het meest genieten van Sneeuwwitje.
Meer leesvoer: de medische betekenis achter nostalgie
Wist je dat… episch eigenlijk tot de verhalende poëzie behorend betekent?
