De idyllische betekenis achter pittoresk
Het woord pittoresk is een van de meest tot de verbeelding sprekende woorden van onze taal. Het roept direct een gevoel van heuvels, kabbelende beekjes en witte huizen met rode daken. De betekenis van pittoresk is dan ook even sfeervol als simpel: schilderachtig.
Een pittoresk dorp is dus in essentie een plek die schilders maar wat graag op het witte doek willen toveren. Gemakkelijk te verwarren met synoniemen als rustiek, liefelijk, beeldig en idyllisch. Toch schuilt er veel meer achter dit bijzondere woord.
Laten we daarom meteen beginnen met een bijzonder feitje; hoe graag wij pittoresk ook mogen gebruiken – het is helemaal geen Nederlands woord. Volgens het Etymologisch Woordenboek duikt pittoresk pas in 1871 voor het eerst op in onze taal (al noemen andere bronnen 1838). Als wij voor die tijd iets schilderachtig vonden, dan zeiden we gewoon schilderachtig!
Pittoresk: een schoonheidsideaal
Net als paraplu of bureau, is pittoresk een leenwoord uit het Frans. Pittoresque, wat op de manier van schilders betekende, zeiden de Fransen al sinds 1658. De Fransen hebben het op hun beurt overgenomen van het Italiaanse pittoresco. Leuk detail: ook in het Italiaans betekent pittoresco letterlijk schilderachtig! Het is namelijk afgeleid van pittore (schilder).
Overigens maakten ze het in Engeland al helemaal bont toen ze hun picturesque van de Franse taal leenden. Zij maakten het in de 18e eeuw zelfs tot een heel artistiek ideaal van schoonheid, dat men op nieuwe manieren naar een land en haar landschap deed kijken. De betekenis van pittoresk in het Engels? Gemaakt om als schilderij te dienen.
Leuk feitje: Onze taal kent relatief veel leenwoorden uit het Frans. Dit komt vooral door het begin van de 19e eeuw, toen Nederland een decennium lang onder het bewind van Napoleon was.
La peinture est pittoresque!
Hoewel het dus officieel een leenwoord is uit het Frans, gaat de herkomst van pittoresk helemaal terug tot het aloude Romeinse Rijk. Het is oorspronkelijk afgeleid van pictorem, de vierde naamval van pictor. Dit vertaal je als, jawel, schilder (nu weet je ook waar het Engelse picture vandaan komt). Passen we dit vervolgens toe op het Engels of Frans, dan is zijn herkomst gemakkelijk te verklaren: Pictor (schilder) en Esque (achtig). Ook de oorspronkelijke betekenis van pittoresk is dus al schilderachtig!
Dat roept toch de vraag op: hoe komen wij Nederlanders dan op schilderachtig, een woord die in de verste verte niet lijkt op pittoresk? Daar mogen we de ridders de schuld van geven.
Wist je dat… schilderij zijn oorsprong vindt op ridderschilden?
Meer leesvoer: de drassige betekenis achter dorp
