Waar komt het woord geschiedenis vandaan?
Geschiedenis is de wetenschap die het verleden beschrijft. Maar waar komt het woord geschiedenis zelf vandaan?
En zo geschiedde. Geschiedenis is afgeleid van het werkwoord geschieden, wat in de middeleeuwen al stond voor gebeuren of voorvallen. Hier is het achtervoegsel ‘-enis’ aan toegevoegd. Deze plak je achter zelfstandige naamwoorden die afgeleid zijn van een werkwoord (andere voorbeelden: belevenis, hindernis). Geschiedenis staat dus letterlijk voor “hetgeen wat voorviel of gebeurde”.
In het middelnederlands was dit achtervoegsel -nisse of -nesse. Rond 1315 schreef je geschiedenis als ‘gescienesse‘.
Pas vanaf het jaar 1500 ging het synoniem staan voor de wetenschap. Onder de benaming geschiedenissen publiceerde men er rond die tijd ook voor het eerst boeken en verhalen over. In 1481 verscheen er bijvoorbeeld een boek met ‘Geesten of Geschiedenissen van Romen’ (verhalen over de gebeurtenissen in Rome). ‘Boeken van de Geldersse Geschiedenissen’, verscheen in 1654.
Leuk feitje: Vroeger schreven we geschiedenis altijd in meervoud. Het zou nog tot ongeveer het begin van de 19e eeuw duren tot we overstapten op het huidige, enkelvoudige gebruik. De reden hiervoor? Wetenschappers gingen de gebeurtenissen uit het verleden steeds vaker zien als één samenhangend geheel.
Verschil tussen historie en geschiedenis
Historie en geschiedenis betekent hetzelfde in de Nederlandse taal. Toch is dit niet altijd zo geweest: toen wij in 1240 het oudfranse istorie overnamen, betekende dit verhaal of geschiedverhaal. Dit hoefde ten tijde niet per se een waargebeurd verhaal te zijn: historie kon (in tegenstelling tot gescienesse) net zo goed fictief zijn.
Om het verschil aan te duiden: in 1573 verscheen het boek history van de geschiedenisse, dat iets als “de beschrijving van wat gebeurde” betekende. Pas later verflauwde de betekenis tussen de twee, en werden ze als synoniem van elkaar gebruikt.
In een groot deel van Europa ligt de herkomst van geschiedenis bij het oudgriekse woord voor de wetenschap zelf: ‘historiā.’ Het Latijnse historia verbasterde dit tot onderzoek, geschiedschrijving of verhaal. Een hoop talen in Europa namen dit over: denk aan het Engelse history of het Franse histoire.
Nog een leuk feitje: Historie komt volgens de Etymologiebank eerder voor in onze taal dan geschiedenis. Historie dook op in 1240, terwijl wij geschiedenis ‘pas’ rond 1315-1335 gingen gebruiken.
Meer leesvoer: de gure herkomst van winter
Wist je dat… episch van verhalende poëzie uit de Oudheid afstamt?
