De duistere etymologie achter nachtmerrie
De nachtmare, werden ze volgens de verhalen genoemd in de Middeleeuwen, of soms zelfs nachte merien. Spookverschijningen die mensen in hun slaap kwelden door hun ademhaling te belemmeren. Boze geesten die alleen ’s nachts verschenen, die je niet wilde tegenkomen. De etymologie van nachtmerrie heeft dan ook alles te maken met verschijningen waar je de rillingen van krijgt: spoken en boze geesten.
Nachtmare is een samenstelling van twee Middelnederlandse woorden: nacht en mare. Mare had een heleboel betekenissen, maar twee van zijn belangrijkste waren boze geest, spook of elf. De oorspronkelijke betekenis van nachtmerrie is dus nachtspook (of nachtelf, maar dat klinkt minder intimiderend). Wezens die langzaam zijn uitgegroeid van volksverhaaltjes tot een synoniem voor angstdroom. Bijzonder hé?
Leuk feitje: Een nachtmerrie wordt in het Duits een Albtraum genoemd. Dit stamt af van elf (die vroeger veel duisterder waren dan tegenwoordig). In Duitsland noemen ze een nachtmerrie dus een elvendroom!
Nachtmerrie en boze vrouwen
Daarnaast associeerde men nachtmerrie vroeger ook veel met (boze) vrouwen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het woord mare. Dit stamt naar alle waarschijnlijk namelijk af van het Oudierse mor of mor-rigain, wat vrouwelijke spookverschijning, koningin of zelfs demoon van het slagveld betekent. Een andere theorie is dat het afstamt van een godin uit de Slavische religie. Mara (ook wel Marena) is de godin van de winter en dood, maar ook van wedergeboorte. Zij had volgens de mythologie negen hoofden en kon zich ’s nachts in een witte merrie veranderen. Brr.
De vrouwelijke achtergrond bleek ook uit de vele betekenissen die nachtmerrie had in de Nederlandse taal. Een tijdlijn:
1437: Nachte merien (spookverschijningen)
1464: Nachtmerry (scheldwoord voor een vrouw)
1477: Nachtmare (angstdroom, nachtmoeder)
1599: Nachtmaere, nachtmerrie (nachtheks)
1608: Maere oft Nachtmerrie (angstdroom)
Volksetymologie: Van nachtmare naar nachtmerrie
Is de Slavische religie dan de reden dat we van nachtmare naar nachtmerrie zijn gegaan? Nou, niet echt: dat hebben we naar alle waarschijnlijkheid aan onze uitspraak te danken!
In de tijdlijn hierboven kun je het al een beetje zien, maar in bepaalde delen van Nederland sprak (en schreef!) men mare namelijk uit als maere of merry. Daarnaast raakte het achtervoegsel – mare meer en meer uit de mode, waardoor het uiteindelijk vervangen werd door -merrie. Met een mooi woord wordt dit volksetymologie genoemd!
Nog een leuk feitje: Mare kun je een uitgestorven of vergeten woord noemen. In de Middeleeuwen stond het voor bericht of gerucht (en dus voor spook of elf). Zijn gebruik nam daarna echter sterk af. Maretak en het Duitse woord voor sprookje (Märchen) zijn twee van de weinige hedendaagse afleidingen.
Meer etymologievoer: de mysterieuze etymologie achter droom
Wist je dat… een sprookje eigenlijk een spreukje zou moeten heten?
