Nachtmerrie: etymologie en geschiedenis

De nachtmare, werden ze volgens de verhalen genoemd in de Middeleeuwen, of soms zelfs nachte merien. Kom achter de etymologie van nachtmerrie.

Oorspronkelijk was een nachtmerrie een nachtspook of nachtelf.

Nachtmerrie is een samenstelling van nacht en merrie. Merrie is een verbastering van mare, een oud Nederlands woord dat spook of elf betekent. Hiermee werden boze geesten, vaak vrouwen, bedoeld die mensen in hun slaap kwelden door hun ademhaling te belemmeren.

Door de tijd heen groeiden nachtmerries (of nachtmares) uit tot een synoniem voor angstdroom.

Van nachtmare naar nachtmerrie

Nachtmerrie is volgens de Etymologiebank voor het eerst vastgelegd in 1437. Toen als nachte merien (nachtspoken). Nachtmare komen we voor het eerst tegen in 1477.

Een tijdlijn:

1437: Nachte merien (spookverschijningen)
1464: Nachtmerry (scheldwoord voor een vrouw)
1477: Nachtmare (angstdroom, nachtmoeder)
1599: Nachtmaere, nachtmerrie (nachtheks)
1608: Maere oft Nachtmerrie (angstdroom)

De verandering in spelling hebben we aan onze uitspraak te danken. In bepaalde delen van Nederland sprak men mare namelijk uit als maere of merry. Daarnaast raakte het achtervoegsel –mare uit de mode, waardoor het uiteindelijk vervangen werd door -merrie.

Leuk feitje: Een nachtmerrie wordt in het Duits een Albtraum genoemd. Dit stamt af van elf (die vroeger veel duisterder waren dan tegenwoordig). In Duitsland noemen ze een nachtmerrie dus een elvendroom!

Nachtmerries hadden in eerst instantie dus (bijna) niets met paarden te maken. Dit komt door het achtervoegsel mare, dat afstamt van het Oudierse mor of mor-rigain, wat vrouwelijke spookverschijning, koningin of demoon van het slagveld betekent. Ten tweede werd mare geassocieerd met een godin uit de Slavische religie. Mara (ook wel Marena) is de godin van de winter en dood, maar ook van wedergeboorte. Zij had volgens de mythologie negen hoofden en kon zich ’s nachts in een witte merrie veranderen.

Nog een leuk feitje: Mare kun je een uitgestorven of vergeten woord noemen. In de Middeleeuwen stond het voor bericht of gerucht (en dus voor spook of elf). Zijn gebruik nam daarna echter sterk af. Maretak en het Duitse woord voor sprookje (Märchen) zijn twee van de weinige hedendaagse afleidingen.

Meer etymologievoer: de mysterieuze etymologie achter droom
Wist je dat… een sprookje eigenlijk een spreukje zou moeten heten?